YARA İYİLEŞMESİ İki çeşit yara iyileşmesi vardır: 1. Primer (birincil) iyileşme: Yara uçları birbiri ile ilişki halinde ise oluşur.
2. İkincil iyileşme: Yara uçları birbirinden uzak ise ya da yara dudakları ve etrafında iltihap, hasar varsa oluşur.
ANAHTAR SORULAR 1. Yaraya ne sebep oldu?
- Yara keskin uçlu ve temiz bir bıçak tarafından oluşmuşsa, etrafındaki doku olasılıkla zarar gör-memiştir. Yarada olasılıkla iltihap oluşmayacaktır.
- Bıçak, hançer vs. ile bıçaklanma varsa, yaranın derinliğine bağlı olarak önemli organlar hasar görebilir.
- Yara künt bir nesneye çarpma sonrası oluşmuşsa, deri yırtılabilir, yara genelde düzensizdir. Etraf dokularda aşırı ezilmeler görülebilir. Yara olasılıkla iltihaplanır ve iyileşirken iz bırakır.
- Yara ısırık ile oluşmuşsa, etrafındaki doku olasılıkla ezilmiştir. İltihaplanma olasılığı yüksektir.
2. Yaraya kir, çamur, deniz ya da nehir suyu bulaşmış mı? Olası iltihaplanma riski vardır.
3. Yara ne kadar derin ve altında ne var?
Yaranın tabanı eklem ya da kasa denk gelebilir, önemli oluşumlara zarar verebilir.
4. Yara içinde yabancı cisim olabilir mi?
Yabancı cisim iltihaplanma oranını arttırır. Yara içinde cam parçaları olabilir.
5. Tendon ya da sinir yaralanabilir mi?
El yaralanmalarında sinir ve tendon hasarları sıktır.
Sinir yaralanmalarında hareket sorunu ya da his kusuru görülür.
6. Hasta tetanoza karşı tam aşılı mı?
YARALARDA ÖNEMLİ NOKTALAR Aşağıdaki Durumlarda Acilen Tıbbi Yardım İsteyiniz
1. Bıçaklanma.
2. Sıkışma ve ezilme yaralanmaları; örneğin elin makineye sıkışması gibi.
3. Şüpheli kırık yanındaki yaralanmalarda, kırığın yaraya neden olduğunu düşünmek gerekir.
4. Makine yağı ya da boya gibi maddelerin enjeksiyonu ile oluşan yüksek basınçlı yaralanma.
Ne Yapalım? - Elimizi yıkayalım.
- Eldiven giyelim, gözlerimizi koruyalım.
- Yarada yabancı cisim, kir var mı diye bakalım.
- Sinir ya da tendon yaralanması var mı diye inceleyelim.
- Yarada cam parçası olduğundan kuşkulanıyorsanız hastanın en yakın zamanda doktoru görmesini sağlamaya çalışın.
- Yabancı cismi görüyorsanız, cımbız ile uzaklaştırın.
- Yabancı cisimden kuşkulanmakla birlikte onu göremiyorsanız o zaman yaraya dokunmamanız daha iyi olacaktır. -
Yaradan Kanamayı Durdurmak İçin
1. 10-15 dakika gazlı bez ile bastırınız.
2. Kanamanın durup durmadığının kontrolü için 10 dakika bekleyin.
3. Kanama devam ediyorsa, tekrar baskı uygulayın.
4. Kanayan noktaları körlemesine klemplemeye kalkmayın.
5. Ana bir atardamar kesilmişse cerrahi onarım gerektiğinden hasta hastaneye götürülmelidir.
6. Küçük bir atardamar kanıyorsa basınç uygulayıp, yarayı dikebilirsiniz.
Yarayı Yıkamak İçin
- 19 G çapında iğnesi olan 50 ml’ lik enjektör kullanın. -
- Her 10 hacimlik içilebilir suya 1 hacim povidon iyodür ekleyin. Klorheksidin ya da hidrojen perok-sit kullanmayın. -
- Kir, doku parçaları, bakterilerin temizlenmesi için yarayı basınçlı suyla yıkayın. -
- Yaklaşık 250-500 ml ile yıkayın. -
- Gözünüze kan ile bulaşık sıvının gelmemesine dikkat edin. -
- Yaranın nasıl kapatılacağına karar verin. -
Ne Yapmayın? Yaranın etrafını tıraş etmeyin. İltihaplanma riski ve yara içinde saç/kılların kalma olasılığı artar.
YARA KAPATMA TEKNİKLERİ Yapışkan Doku Kapatıcıları Kullanmak
- Küçük temiz kesilerde ‘kelebek kapatması’ kullanılabilir (Şekil 1). Bu kapatmada 2 adet yapışkan bant aralarında dar yapışkan olmayan köprü ile yapıştırılır. Bu kapatma deri elastik ve alttaki yapı-lara sıkıca yapışabiliyorsa iyi olur.
Doku Yapıştırıcısı Kullanmak Doku Yapıştırıcısı Kullanmak
- Siyanoakrilat türevi doku yapıştırma bileşikleri, yara kapatmada dikiş kadar etkili olabilir.
- Doku yapıştırıcıları aşağıdaki durumlarda özellikle yararlıdır:
* Yarayı kuru tutmanın zor olduğu ve
* Germeye gerek olmadan yara kenarlarının kolayca bir araya getirilebildiği küçük yaralarda.
- Doku yapıştırıcıları aynı zamanda ek yara bakım ürünleri kullanımını gerektirmez. Su geçirmez
ve bölgesel (lokal) anestezi gerektirmezler
- Doku yapıştırıcıları için ana riskler; göze girme olasılığı, parmakların da beraberinde yapışması ve kullanılan aletlerin de yapışma olasılığıdır.
- Doku yapıştırıcıları aşağıdaki yaralarda kullanılmamalıdır:
1. Eklem üzerindeki kesiler.
2. Ağız içi yaralar.
3. Kirli yaralar
4. Etraf dokunun çok hasarlı olduğu yaralar
Ne Yapalım? - Yarayı yıkayıp iyice inceleyin.
- Hastayı yapıştırıcı kururken dışarı ısı vereceği konusunda uyarın.
- Hasta ya da bir yardımcının parmaklarını yara dudaklarının 2 cm ötesine yerleştirin ve yara uçları-nı bir araya getirmesini sağlayın.
- Kanamanın durduğundan emin olun ve cildi kurulayın.
- Yapıştırıcıyı düz ve devamlı bir şekilde sürün, yapıştırıcı yara alanını ve 5-10 mm etrafını ince bir tabaka şeklinde kapatın.
- Yara içine yapışkan sürülmesin.
- Kenarları 40- 45 saniye daha tutun.
- Yara düzgün kapanmadıysa vazelin jeli kullanarak yapışkanı çıkartıp işlemi tekrarlayın.
- Yapışkanı 3-4 kat sürün ve her seferinde katların kurumasını bekleyin. Son kat kuruyana kadar yaraya dokunmayın.
- Hastanın duş almasına izin verin, yarayı ovalamamasını söyleyin.
YARANIN DİKİLMESİ Dikiş atılmasının amacı yara dudaklarını bir araya getirilerek birincil iyileşmenin sağlanmasıdır.
Aşağıdaki durumlarda dikiş atılmamalıdır:
1. Yara dudakları kolayca bir araya gelmiyorsa.
2. Yara dudakları dikiş atılmadan da bir arada duruyorsa.
3. Birincil iyileşme olanağı yoksa.
- Kötü dikiş atılması iltihap riskini arttırır, iz miktarı artar.
- Dikiş başka bir yara oluşturduğu gibi dokuya yabancı bir madde girmektedir.
- Dikiş materyali sağlam ve iğne yeterince uzun olmalıdır.
- Dikiş materyali seçerken:
1. Dikiş kalınlığı, paketin üzerindeki numara ile belirlenir:
1-0: kalın, geniş kafatası yaralanmaları
3-0: genelde kol ve bacak yaralanmaları
5-0: ince, yüz yaralanmalarında kullanılır.
2. İpek ve prolenden yapılmış dikişlerin (emilmeyen dikiş materyali) kullanımı en kolaydır.
3. Dikiş materyali ne kadar kalınsa daha kalın ve uzun iğne gereklidir.
4. Modern dikişlerin çoğu iğnesi ile birlikte satılmaktadır.
- Cilt dikişi için kullanılan dikişlerin iğneleri eğimli ve bir ucu keskindir.
Ne Yapılmamalı? - Yara uçlarını bir arada tutmak için gereğinden fazla dikiş atmayın.
- Deri altında önemli yapıların olup olmadığından emin değilseniz dikiş atmayın.
- Yaranın kenarlarını bir araya getirmek için dikiş materyali ile çekmeyin. Dikişlerdeki gerilim yara-nın kan akımını kesip iltihaba yatkın hale getirebilir, iyileşmeyi geciktirir.
- Kirli ve yabancı cisim bulunan yaraları dikmeyin.
- Derin delici yaralarını dikmeyin.
- Etrafında çok fazla hasarlı, çürümüş doku olan yaraları dikmeyin.
- Sekiz saatten eski olan yaraları dikmeyin.
- Çok kolay sinir, damar, tendon hasarı olabileceğinden parmak yaralarını dikmeyin.
Ne Yapalım? - Aşağıdaki materyalleri bir araya getirin: -
1. Seçtiğiniz bir adet dikiş materyali
2. Bir iğne tutucu
3. Küçük makas
4. Dişli doku pensi
5. Böbrek küveti.
- Bir iğne tutucu, küçük makas, dişli doku pensi ve bir böbrek küvetini 20 dakika kadar kaynatarak sterilize edin.
- Sterilize edilen materyalleri böbrek küvetine koyun.
- Ellerinizi yıkayın.
- Temiz eldiven giyin.
- Dikiş materyal paketini açın ve içindeki iğne ile ipliği böbrek küvetine boşaltın.
- İğne tutucuyu kullanarak iğneyi kavrayın. İğneyi ortasından tutmaya dikkat edin.
- Dişli doku pensini yaranın köşesini kavramak için kullanın.
- İğneyi cilde dik tutun, cildi tam kat geçin.
- İğnenin girdiği nokta ile yara kenarı arasında yara derinliğinin yarısı kadar mesafe olmasına dikkat edin.
- İğne tutucuyu döndürüp artık iğne ucunun dik değil de paralel olmasını sağlayın.
- İğnenin çıktığını doğrulayın.
- İğne tutucuyu açıp iğne ucunun yaradan çıktığı yerden ucu tekrar kavrayıp dışarıya doğru çekin.
- Tekrar iğne tutucu ile iğnenin orta noktasından kavrayın.
- Dişli pensi kullanarak yaranın diğer dudağını kavrayın.
- İğneyi, iğnenin çıktığı noktanın karşısındaki yara dudağından geçirip yukarı doğru itin
- İğneyi çekin, yara dudaklarının her iki tarafında 4 cm kalacak şekilde ipi kesin.
- Cildin iki tarafını bir araya getirmek için cerrahi düğüm (iki düğüm) atın
İpi çok germeyin.
- Düğüm attıktan sonra ipin uçlarını yüzeyde 5-10 mm kalacak şekilde kesebilirsiniz, böylece dikiş alımında bu uçlardan tutulabilir.
- Dikiş işlemini bitirir bitirmez sivri uçlu materyalleri atın.
- Dikiş atıldıktan sonra temiz gazlı bez ile yarayı kapatın. 24 saat sonra bunu değiştirin. Ardından yara su ile yıkanabilir.
- Kırk sekiz saat sonra yara açık bırakılabilir.
- Dikişleri yüz için 5, baş için 7, diğer yerler için 7- 10 gün sonra alın.
Dikişleri Almak İçin - Dişli pens, povidon iyot, gazlı bez, bistüri kullanın.
- Yaranın etrafını povidon iyot ile temizleyin.
- Pens ile ipin bir ucunu tutun ve yukarı kaldırın.
- Düğümün altına bistüri ucunu yerleştirip ipi kesip çıkarın
LOKAL ANESTEZİ Ağrılı yaradan şikayetçi ve yara dikilirken daha fazla acı duyacak hastada lokal anestezi, işlemi kolaylaştırır. Lokal anestezi hassasiyet gerektirecek dudak gibi vücut bölümlerinin dikişlerinde mutlaka kullanılmalıdır.
Ne Yapalım? - Lokal anestezi için bir kezde miktarı 20 ml’den fazla olmamak üzere lidokain (%1) çözeltisi kullanın.
- Lidokain enjeksiyonu uyuşma olana kadar acı verir. Çok fazla dozda verilirse ilaç anor-mal kalp ritmi ve çarpıntıya neden olabilir.
- Anestetik maddeyi direkt yara dudaklarına verin.
- İğneyi her iki tarafa 1 cm derinliğinde batırın.
- İlacı vermeden önce enjektörün pistonunu geri çekip, kan damarı içinde olup olmadığı-nı kontrol edin.
- Lokal anestezi yaklaşık 10 dakika sürer. De-neyimsizseniz ya da yara çok büyük ise bir seferde 2 cm lik bölgeyi uyuşturun.
YARA İLTİHAPLANMASI Bazı bakteriyel yara bulaşmaları yaralanma anında görülmez. İltihap sonrasında oluşabilir. Köpek ısırıkları genelde iltihap kapmaz, ancak kedi ya da insan ısırıkları ciddi iltihaplara neden olabilir.
Yakınmalar ve Bulgular
- Kızarıklık, ısı artışı, şişlik, ağrı, yakınmaların kötüleşmesi.
Ne Yapmalı? - Yaradan pıhtılaşmış kanı uzaklaştırın.
- Yara dikilmişse dikiş boyunca olan gerilme-nin şişme ve iltihaba neden olup olmadığını kontrol edin.
- Gerilme fazla ise dikişleri alın.
- Kızarıklık ve şişlik fazla ve 24 saat içinde geçmiyorsa, hastaya ağızdan günde iki kez amoksisillin/klavunat (1875/125 mg) tedavisine başlayın.
- İltihap geçerse yarayı ikincil iyileşmeye bırakın.
- Yarayı ıslak-kuru kapatın (aşağıda tarif ediliyor).
- İltihaplı kedi ısırığı durumunda hastaya günde 2 kez ağızdan 500 mg siprofloksasin vermeye başlayın.
- İltihaplı insan ısırığı durumunda, hastaya günde iki kez ağızdan amoksisillin/klavunat (1875/125 mg) vermeye başlayın.
- Deniz, ırmak suyu v.s. ile yara iltihap kapmışsa bu çok ciddi olabilir. Eğer kızarıklık, şişlik artarsa, hasta kötüle-şirse acil tıbbi destek isteyin. -
KAPATILAMAYAN YARALARDA SARGI - Yara ikincil iyileşmeye bırakılacak ise, yarayı nemli ve te-miz durumda tutabilmek için yara örtülmelidir.
Ne Yapalım? Islak-kuru kapatma işlemi aşağıdaki gibi yapılır:
1. Gazlı bezin bir ucunu su ile ıslatın.
2. Yaranın içine ve etrafına yerleştirin.
3. Üzerini 3- 4 kat kuru bez ile kaplayın.
4. Yarayı bandaj ya da koruyucu sargı ile koruyun.
Gazlı bez kuruyunca yara yüzeyine yapıştığından alınır-ken bakteri ve yaradan akan sıvı uzaklaştırılır.
5. Yaranın tabanı pembe olup, iltihap bulgusu olmayana kadar bu gazlı bezleri günde 2 kez değiştirin.
6. Üzerine yapışkan olmayan yara örtüsü uygulayıp
7. İki günde bir değişin.
Gönderen